Apraksi

1- Apraksi Nedir?

Apraksi, motor becerileri etkileyecek herhangi bir kas veya sinir zayıflığı olmaksızın, beceri gerektiren hareketlerin planlanamaması veya yapılamaması ile karakterize edilen bir motor bozukluktur. Bu durum, beynin hareketleri planlama ve organize etme yeteneğindeki bir bozulmadan kaynaklanır (ASHA, n.d.).

2- Konuşma Apraksisi Nedir?

Konuşma apraksisi, beyinden gelen mesajların konuşma kaslarına doğru şekilde iletilememesi sonucu ortaya çıkan bir motor konuşma bozukluğudur. Bu bozukluk, konuşma seslerinin doğru sıralanmasını ve üretilmesini engeller. Konuşma apraksisi, gelişimsel ve edinilmiş olmak üzere iki ana türe ayrılır:

Gelişimsel Konuşma Apraksisi (Çocukluk Çağı Apraksisi):

Çocuklarda görülür ve doğumdan itibaren gelişir.
Gecikmiş dil ve konuşma bozukluklarından farklıdır.
Nedeni tam olarak bilinmemekle birlikte, genetik faktörler ve cinsiyet (erkeklerde daha sık görülmesi) risk faktörleri arasındadır.
Otizm spektrum bozukluğu gibi nörogelişimsel bozukluklarla sıklıkla birlikte görülür (ASHA, n.d.; NIDCD, 2020).

Edinilmiş Konuşma Apraksisi:

Genellikle yetişkinlerde görülür, ancak her yaşta ortaya çıkabilir.
İnme, travmatik beyin hasarı, beyin tümörleri, enfeksiyonlar veya nörodejeneratif hastalıklar (örneğin, Alzheimer veya Parkinson) gibi nedenlerle oluşabilir.
Konuşma üretimini etkileyen kas zayıflığı (dizartri) ile karıştırılmamalıdır (Brookshire, 2015).

3- Konuşma Apraksisi Belirtileri Nelerdir?

Konuşma apraksisi olan bireylerde şu belirtiler gözlemlenebilir:

Oral Hissin/Algılamanın Bozulması: Konuşma organlarının (dil, dudak, çene) pozisyonunu algılamada zorluk.
Konuşmayı Başlatmada Zorluk: Konuşma başlangıcı yavaş veya gecikmiş olabilir.
Tutarsız Artikülasyon Hataları: Her konuşma denemesinde farklı hata örüntüleri görülebilir.
İstemli Konuşmada Zorluk: Otomatik konuşma (örneğin, selamlaşma) nispeten korunmuşken, istemli konuşmada ciddi zorluklar yaşanır.
Prozodi ve Akıcılık Bozuklukları: Konuşma hızı, tonlama ve ritimde bozulmalar görülür (Chapey, 2008).
Farkındalık: Bireyler, konuşma problemlerinin farkındadır ve bu durum genellikle hayal kırıklığına yol açar (ASHA, n.d.).

4- Konuşma Apraksisi Terapisi

Konuşma apraksisi tedavisi, dil ve konuşma terapistleri tarafından yürütülür. Terapi sürecinde şu adımlar izlenir:

Ayrıntılı Değerlendirme: Konuşma apraksisinin şiddeti ve özellikleri, Apraksi Testi gibi standardize testlerle değerlendirilir (Kertesz, 2006). Oral motor beceriler, artikülasyon ve konuşma akıcılığı detaylı bir şekilde incelenir.
Artikülatör Hareketlerin Geliştirilmesi: Terapide temel amaç, konuşmada kullanılan artikülatör organların (dil, dudak, çene) istemli kontrolünü artırmaktır. Artikülasyon doğruluğuna odaklanılır ve hedef seslerin üretimi sistematik bir şekilde çalışılır (Brookshire, 2015).
Kolaydan Zora Doğru Terapi Hedefleri: Terapi, basit hecelerden başlayarak karmaşık kelime ve cümlelere doğru ilerler. Otomatik konuşma görevleri (örneğin, sayı sayma, günler) kullanılarak konuşma üretimi harekete geçirilir (Chapey, 2008).
Çoklu Duyusal İpuçları: Görsel (ayna kullanımı), ritmik (el vurma), prozodik (tonlama) ve dokunsal (dokunarak rehberlik) ipuçları ile konuşma üretimi desteklenir (ASHA, n.d.).
Alternatif Destekleyici İletişim Sistemleri (ADİS): Şiddetli apraksi durumlarında, konuşma üretimi iletişim için yeterli olmayabilir. Bu durumda, resimli iletişim kartları, yazılı iletişim veya teknolojik cihazlar gibi alternatif iletişim yöntemleri kullanılır (NIDCD, 2020).

5- Apraksi ile Yaşam

Apraksi, bireylerin iletişim becerilerini önemli ölçüde etkileyebilir. Ancak, erken müdahale ve düzenli terapi ile önemli ilerlemeler kaydedilebilir. Aile ve çevrenin desteği, terapinin etkinliğini artırarak bireyin yaşam kalitesini yükseltebilir (WHO, 2001).