Dizartri

1- Dizartri Nedir?

Dizartri, periferik veya merkezi sinir sistemindeki bir hasar nedeniyle konuşma mekanizmasının kas kontrolünün bozulması sonucu ortaya çıkan bir motor konuşma bozukluğudur. Bu bozukluk, konuşma kas sistemindeki zayıflık, koordinasyon yetersizliği veya felç gibi durumlardan kaynaklanır ve solunum, fonasyon (ses üretimi), rezonans (sesin yankılanması), artikülasyon (sesletim) ve prozodi (konuşmanın ritmi ve tonlaması) gibi konuşma özelliklerini etkiler (ASHA, n.d.; Duffy, 2013).

Dizartri, çeşitli nörolojik hastalıklarla ilişkilendirilebilir. Bunlar arasında:

Serebrovasküler olaylar (inme),
Travmatik beyin hasarları,
Beyin tümörleri,
Serebral palsi,
Parkinson hastalığı,
Amyotrofik lateral skleroz (ALS),
Multipl skleroz (MS),
Myastenia gravis,
Huntington hastalığı,
Progresif supranükleer palsi (PSP) gibi durumlar bulunur (Duffy, 2013).

Dizartri, afaziden farklıdır. Afazi bir dil bozukluğu iken, dizartri bir motor konuşma bozukluğudur. Bu nedenle, dizartri hastaları genellikle dil becerilerini korur, ancak konuşma üretiminde zorluk yaşar (Brookshire, 2015).

2- Dizartri Belirtileri Nelerdir?

Dizartri belirtileri, sinir sistemindeki hasarın türüne ve şiddetine bağlı olarak değişiklik gösterir. Genel olarak şu belirtiler gözlemlenir:

Artikülasyon Bozuklukları: Sesletim hareketlerinin gücü, hızı, sırası, süresi ve doğruluğu etkilenir. Tutarlı artikülasyon hataları görülür (Duffy, 2013).
Ses Kalitesinde Bozulma: Ses kısıklığı, burundan konuşma (hipernazalite) veya zayıf ses üretimi gibi sorunlar ortaya çıkabilir.
Solunum Sorunları: Konuşma sırasında nefes kontrolü zorlaşır, bu da konuşmanın kesintiye uğramasına neden olur.
Prozodi Bozuklukları: Konuşmanın ritmi, tonlaması ve vurgularında bozulmalar görülür. Monoton veya abartılı bir konuşma tarzı ortaya çıkabilir (ASHA, n.d.).
Ağız-Yüz Mekanizmasında Anormallikler: Yüz kaslarında zayıflık, dil ve dudak hareketlerinde yavaşlık veya koordinasyon bozukluğu gözlemlenir.
Konuşma Hızında Değişiklikler: Konuşma çok yavaş veya hızlı olabilir. Heceler arasında tutukluk veya patlayıcı bir konuşma tarzı görülebilir (Duffy, 2013).

3- Dizartri Türleri

Dizartri, sinir sistemindeki hasarın yerine ve türüne göre farklı türlere ayrılır:

Spastik Dizartri: Üst motor nöron hasarı sonucu ortaya çıkar. Kaslarda sertlik ve zayıflık görülür.
Flask Dizartri: Alt motor nöron hasarı sonucu oluşur. Kaslarda gevşeklik ve zayıflık vardır.
Ataksik Dizartri: Beyincik hasarı nedeniyle ortaya çıkar. Koordinasyon bozukluğu ve düzensiz konuşma hızı ile karakterizedir.
Hipokinetik Dizartri: Parkinson hastalığı gibi durumlarda görülür. Yavaş ve monoton konuşma tipiktir.
Hiperkinetik Dizartri: Huntington hastalığı gibi durumlarda ortaya çıkar. İstemsiz hareketler ve abartılı konuşma özellikleri görülür (Duffy, 2013).

4- Dizartri Terapisi

Dizartri tedavisi, dil ve konuşma terapistleri tarafından yürütülür. Terapi sürecinde şu adımlar izlenir:

Ayrıntılı Değerlendirme: Konuşma özellikleri (solunum, fonasyon, artikülasyon, prozodi) detaylı bir şekilde değerlendirilir. Frenchay Dizartri Değerlendirmesi gibi standardize testler kullanılır (Enderby, 1983).
Kolaylaştırıcı Teknikler: Kas gücünü artırmaya yönelik egzersizler yapılır. Konuşma için gerekli kas tonusu ve hareket aralığı geliştirilir (ASHA, n.d.).
Telafi Edici Teknikler: Hastanın sağlam kalan fonksiyonlarını kullanması sağlanır. Konuşma hızını yavaşlatma, hece vurgularını artırma gibi stratejiler uygulanır (Duffy, 2013).
Alternatif Destekleyici İletişim Sistemleri (ADİS): Şiddetli dizartri durumlarında, iletişimi kolaylaştırmak için resimli kartlar, yazılı iletişim veya teknolojik cihazlar kullanılır. Kronik veya ilerleyici hastalıklarda (örneğin, ALS), ADİS iletişim için tek yol olabilir (Brookshire, 2015).
Prozodi ve Ses Kalitesinin İyileştirilmesi: Tonlama, ritim ve vurgu çalışmaları yapılır. Ses terapisi ile ses kalitesi artırılır (ASHA, n.d.).

5- Dizartri ile Yaşam

Dizartri, bireylerin iletişim becerilerini önemli ölçüde etkileyebilir. Ancak, doğru terapi ve destekle konuşmanın anlaşılırlığı ve iletişim becerileri geliştirilebilir. Aile ve çevrenin desteği, hastanın motivasyonunu artırarak yaşam kalitesini yükseltebilir (WHO, 2001).